Kök Hücre ve Türleri

Kök Hücreler vücudumuzdaki bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Bir organda pek çok farklı hücre bulunur. Kök hücreler doku veya organlarda bulunan hücrelerden zarar gören olduğunda; o hücreye dönüşerek organ ve dokuları tedavi eder. Sınırsız bölünebilme yetenekleri vardır. Kök hücreler aslında sürekli aktif halde tüm vücudumuzun yenilenmesini ya da gereken bölgelerin tedavisini sürekli sağlamaktadır. Toplu halde belli bir bölgeye yöneltilirse o bölgenin iyileşmesini sağlar.

Günümüzde ise vücudumuzdaki yağ dokularında, kemik iliğinden elde edilenden çok daha fazla kök hücrelerin kolaylıkla elde edilebileceği bulunmuştur. Aynı şekilde vücudumuzdan alınan dokuların da laboratuvarda çoğaltılabileceği keşfedilmiştir. Böylelikle Kök Hücreler neredeyse tüm hastalıkların tedavisinde kullanılabilir hale gelmiştir.

Kök hücrelerin ortak özellikleri şunlardır:

• Uygun bir büyüme ortamında çoğaltılabilirler.
• Sınırsız çoğalma yetenekleri vardır.
• Dokundukları hücrelere dönüşerek hücrelerin oluşturduğu doku ve organları tedavi ederler.
• Kendilerini yenileyebilir veya kendi hücre topluluklarının devamını sağlayabilirler.
• Vücudun bir yerindeki zedelenmeyi takiben bu dokuyu onarabilme ve onu işlevsel hale getirebilme potansiyeline sahiptirler.

Erişkin kök hücreler embriyo ve fetüsten alınan hücrelerden farklıdır ve doğumdan sonra insan ya da hayvanlarda gelişen dokularda bulunur. Bununla birlikte bu hücrelerin elde edildiği en uygun yer bazı kemiklerin merkezinde yerleşmiş olan kemik iliğidir. Kemik iliği genelde üst kalça kemiğinin arkasında “krista iliaca” denen kemik bölümünden alınır. Kemik iliğinde; hematopoetik kök hücreler, endotelyal kök hücreler ve mezenkimal kök hücreleri de içeren farklı tipte kök hücreler yer almaktadır. Hematopoetik kök hücrelerin kanı oluşturduğu bilinmektedir ve lösemi ve ya anemi gibi kan rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmaktadır; endotelyal kök hücrelerin vasküler sistemi (arterler ve venler) tedavi ettiği bilinmektedir yani damarlar ile ilgili tedavilerde kullanılmaktadır. Mezenkimal kök hücrelerinin ise tahmin olarak yüz farklı hücreye dönüştüğü bilinmektedir bunlar ;kemik, kıkırdak, kas, sinir, karaciğer, pankreas hücreleri gibi pek çok farklı hücrelerdir.

1) SVF – Stromal Vasküler Fraksiyon

Yağ dokusundan kök hücre elde edilebileceği anlaşıldığında öncelikle yağın içerisindeki hücrelere ulaşmak için çeşitli enzimatik ve mekanik işlemlerle yağ hücreleri ayrıştırılarak geriye kalan ve pek çok farklı hücreyi bir arada barındıran kompleks kök hücre süspansiyona SVF adı verilir. İçeriğinde yetişkinde bulunan pek çok hücre türü barındırır. Bunlar farklı hücrelere dönüşme yeteneği olan mezenkimal, kan hücrelerini oluşturan hemotopoitik, damarları tedavi eden endotelyal, bağ dokularını oluşturan fibroblast gibi 80-100 farklı tedavi edici özelliği olan kök hücre grubunu içerisinde barındırır. Pek çok hücreyi barındırması sebebiyle intravenöz (damar yolu) ile hastaya verildiğinde içerdiği hücreler ilgili bölgeler tarafından tedavi edici hücre olarak kullanılır. İstenirse SVF in içerisinden hücreler özel olarak ayrıştırılarak; ayrı ayrı çoğaltılabilir ve farklı tedavilerde kullanılabilir.

Aynı şekilde birden fazla hücrenin bir arada tedavi etmesi gereken yanık, otoimmun sistemi gibi hastalıklarda hücreler ayrıştırılmadan toplu olarak kullanılır.

2) Mezenkimal Kök Hücre

Başka bir hücreye dönüşme yeteneği olan hücreye verilen isimdir. Erişkin vaziyette bulunan mezenkimal kök hücreler bağ dokularda bulunur. Bu kök hücreler bulunduğu dokudan hasarlı bir dokuya geçebilmektedir. Hasarlı olan dokuların tamirini gerçekleştirirler ve hasarlı olan dokuyu tamir edebilirler. Aynı zamanda başka dokularda da hasar varsa o bölgeyi bulabilme özelliğine sahiptirler. Erişkin bireyde bulunan mezenkimal kök hücreler günümüzde kemik iliği ve kemik iliğinden 4 kat fazla bulunan yağ dokusundan elde edilir. Erişkin bir bireyden alınan mezenkimal kök hücre henüz bilinen 100 civarında farkı hücreye dönüşebilme yeteneğine sahiptir. Bunlar; kemik, kıkırdak, kas, sinir, karaciğer, pankreas hücreleri gibi pek çok farklı hücrelerdir.

Mezenkimal kök hücrenin özellikleri:

• Mezenkimal kök hücrelerin diğer hücrelere dönüşebilme özelliği bulunur.
• Akciğer, mide ve kemik dokusunda görünüm olarak farklılık kazanırlar. Bu durumun sebebi ortamdaki farklı koşullardır.
• Mezenkimal Kök Hücrelerin hasarlı hücre ile kaynaşma yetenekleri vardır. Sadece kendi bulunduğu dokudaki hasarı onarmakla kalmaz, başka dokudaki hasar durumunda da diğer dokuya geçer ve onarım sağlar.
• Bağ doku kökenli olmaları nedeniyle ilgili doku hücrelerinin gelişimine ve fonksiyonuna katkı sağlayabilmektedirler.
• Bağ doku hücreleri olan kas, yağ, kemik, kıkırdak, tendon, ligament gibi hücrelere farklılaşabilir.

Sayısını artırabilmek için özel laboratuvar ortamında haftalarca süren kültürlerde çoğaltılması gereklidir. Bu da ciddi bir teknoloji, alt yapı, deneyim gerektirir ve maliyeti de fazladır. Bu nedenle dünyada sayılı sayıdaki merkezde klinik kullanıma uygun Mezenkimal Kök Hücre üretimi yapılmaktadır. Bu işlem için gerekli tüm işlemlerin uluslararası standartlarda kabul edilmiş (GMP Good manufacturing practice=iyi üretim uygulamaları) şekilde yapılması gerekmektedir.

3) Hematopoetik Kök Hücre (Kan Hücresi)

Vücudumuzdaki kan hücrelerinin tümü hematopoetik kök hücreler denen, genç (olgunlaşmamış) hücrelerden oluşur. (Hematopoetik sözcüğü “kan oluşturan” anlamına gelir.)

Kök hücreleri yeni hücreler oluşturmak için bölünmek üzere genellikle kemik iliğinde (kemiklerin içinde yer alan süngersi öz) hazır bulunurlar. İlk keşfedilen, en iyi tanımlanan ve klinikte yıllardan beri başarı ile uygulanan eşsiz hücrelerdir.

Hematopoetik kök hücrelerinin görevleri:

• Dokulara oksijen taşımak, immün sistemin işlemesini sağlamak ve kanamanın kontrolü gibi temel mekanizmaları kontrol etmektir.
• Kendi kendini yenileyebilen, tüm kan dokusunu farklılaştırarak oluşturabilen hücrelerdir.
• Hematopoetik kanserler (lösemi-lenfoma-myeloma), hematopoetik dışı kanserlerde,
• Genetik ve/veya kazanılmış kemik iliği hastalıkları olan:
• Aplastik anemi, talasemiler, orak hücre hastalığında ve artan sıklıkta otoimmün hastalıklarda kullanılır.

4) Endotelyal Kök Hücre

Endotelyal Kök Hücreler, kemik iliğinde olgunlaşıp, dolaşıma çıkarak vasküler(damar sistemi) hasarın olduğu bölgelerde yoğunlaşıp hasarın tamir edilmesinde merkezi rol alırlar. Endotelyal Kök Hücreler kemik iliğinden ayrıldıktan sonra hücre yüzey belirteçlerinde bir takım değişiklikler geçirerek olgun endotelyal hücrelere dönüşebilirler.

Endotel Kök Hücrelerin bölünme yetenekleri ölçüsünde çoğalarak ve dolaşarak var olan damarları tedavi ederler.

5) Otolog Kök Hücre Üretimi

Vücudumuzda bulunan ve kendisi hariç başka bir hücreye dönüşme yeteneği olmayan hücrelerin, klinik ortamında çoğaltılarak; eksik olan bölgeye verilmesine otolog hücre üretimi adı verilir.

.